Spor 18 frå Le Poème Harmoniques album vil somme dra kjensel på, sidan musikken er brukt i spelefilmar og dokumentarseriar: fjerdesatsen «Cum dederit» frå Nisi Dominus av Antonio Vivaldi (1678–1741). Denne motteten over Bibelens 127. salme byrjar med setninga: «Dersom Herren ikkje byggjer huset, arbeider bygningsmennene til fånyttes.» I Tyskland har eg ofte sett salmen som portalinnskrift på gamle hus, skriven på alderdommeleg Luther-tysk, og i si latinske form er han mellom dei oftast tonesette salmane. Vivaldis versjon, komponert i Venezia i 1716, er mest kjend. Teknisk og musikalsk er dette hans mest ambisiøse solomotett.

Omgrepet ars moriendi tyder «kunsten å døy». Det går attende til ei seinmellomaldersk form for oppbyggingslitteratur, som tematiserer den kristelege førebuinga til den «gode» måten å døy på, altså den «gode døden» til rett tid. Omgrepet får meg til å tenkja på ein tekststad i Andre Kongebok som fleire barokkomponistar har tonesett, nemleg der Jesaja vitjar kong Hiskia på sottesenga og uttalar: «Så seier Herren: Få orden på ditt hus, for du skal døy og ikkje leva lenger.»

Pisanaren Galileo Galilei levde i ei brytingstid, i eit akademisk og kunstnarleg miljø som resulterte i det vitskaplege paradigmeskiftet som framleis pregar verdssynet vårt. Som fysikar ytte han viktige tilskot til rørslelæra, og han var ein pioner i bruken av teleskop i astronomien. Han propaganderte Nicolaus Copernicus’ lære om sola som sentrum for jordrørsla. Dette likte inkvisisjonen dårleg – seremoniell avsverjing av det kopernikanske verdsbiletet og livsvarig fengsel blei resultatet.

Kantate 63, Christen, ätzet diesen Tag, er ein av dei mest storfelte kyrkjekantatane Johann Sebastian Bach (1685–1750) komponerte. Verket er mynta på fyrste juledag (kan hende den i 1714) og krev – i tillegg til blandakor, solistar og dei obligatoriske strykarane – tre oboar og heile fire trompetar og paukar.

Det var lett å hamna i skuggen til Beethoven – særleg for dei som stod nær han. Dette blei lagnaden til Ferdinand Ries, den tyske komponisten og klavervirtuosen som lenge berre blei hugsa som Beethovens elev, ven, sekretær og agent. Eit døme: Då London Philharmonic Society tinga Beethovens 9. symfoni, den me kallar «korsymfonien», var det Ries som formidla oppdraget.

På byrjinga av 1800-talet var Johann Wilhelm Wilms eit kjent namn for konsertgjengarar nord for Alpane. I Amsterdam, der tyskaren slo seg ned for godt i 1791, syner konsertprogramma at verka hans blei spelte oftare enn Beethovens. Som klavervirtuos var han den fyrste som framførte mange av Mozarts og Beethovens klaverkonsertar i Nederland. I tillegg blei songen hans «Wien Neêrlands bloed» i 1815 kåra til kongerikets nasjonalhymne. Spesielt i den tyske musikkhovudstaden Leipzig var Wilms populær. Der omtalte det viktige musikkfagbladet Allgemeine musikalische Zeitung han i 1807 som ein av «dei mest åndfulle, livfulle og danna kunstnarane» i sin generasjon.

Tidlegmusikarar kallar me dei som spelar verk frå 1600- og 1700-talet på historiske instrument med ditto speleteknikkar. Barokkmusikk er jo ikkje ein uuttømmeleg ressurs, for det blir ikkje komponert meir av han. Tidlegmusikarar kan ikkje gå til komponistar og be om ny musikk. Dei lyt oppsøkja bibliotek, arkiv og samlingar for å oppdaga gamle verk, slike som – når dei atter får klinga – for oss blir som nye.

Sander Tingstad er ein av våre unge fiolinistar med både klassisk og folkemusikalsk bakgrunn som nyttar sin doble kompetanse til å tolka gamle verk på nye måtar. Etter at Ole Bull og Edvard Grieg lyfte fram folkemusikken i andre helvta av 1800-talet, var det lenge den nasjonale lina som prega vårt klassiske musikkliv. Dette blei formulert som estetisk program, men synest òg å ha fungert som ein slags bransjestandard for komponiststanden. Grieg formulerte det slik: «Folkemusikken må holdes oppe, ren og ægte, for den skal danne grunnlaget for all fremtidig tonediktning i Norge.»

Olli Mustonen heiter ein finsk pianist, komponist og dirigent. Bråmogen må han ha vore, for som femåring byrja han å spela cembalo (ein uvanleg start – dei fleste byrjar med moderne klaver). Samstundes tok han fatt på komponeringa, og som 13-åring blei han elev av Einojuhani Rautavaara (1928–2016), Finlands største komponist etter Jean Sibelius. Rautavaara hadde i slutten av 1960-åra eit oppgjer med den musikalske avantgardismen. «Eg var skuffa av serialismens anemiske mainstream, eg ville attende til det ekspressive og klangfulle», sa han i samband med den fyrste klaverkonserten sin.

Det er nok ikkje berre eg som treng tid til å venna meg til tanken: at ein Karl no er konge av Storbritannia. Nærare 350 år er gått sidan førre Karl, Stuart-kongen Karl II av England og Skottland, kom til makta i 1660. Far hans, Karl I, var blitt avretta elleve år tidlegare, og fram til «restaurasjonen», som gjeninnføringa av monarkiet blir kalla, hadde England vore republikk.